^{يكصد سال پيش مطالب اولين روزنامه يزد مورد خشم دولتيان قرار گرفت و توقيف شد}

رضا سلطان زاده

مدیر مسئول آیینه یزد

هنوز سال 1324ه. ق سالي كه فرمان مشروطيت توسط مظفرالدين شاه قاجار به امضاء رسيد سپري نشده بود كه روزنامه‌هاي معتبري در تهران و شهرستانها انتشار يافت. ولي سال 1325 براي مطبوعات دوره مشروطه سال خير وبركت و داراي اهميت و همراه با مبارزه و فعاليت بود.

از حدود 77 تا 80 روزنامه‌اي كه در ايران انتشار يافت 48 روزنامه در پايتخت، در اصفهان، رشت و همدان به ترتيب8 و7 و 3 روزنامه چاپ مي‌شد شهرهاي مشهد، شيراز، يزد، كرمانشاه، اروميه و انزلي هر كدام يك روزنامه داشتند.

در سال 1325 ه . ق معمولاً مطبوعات وظايف خود را بدون ترس و از روي كمال صمميت و صداقت انجام دادند.

روي اعمال ناپسند و نابساماني‌ها با شهامت انگشت مي‌گذاشتند، محاسن را تقدير و معايب را تصحيح مي‌كردند.

نويسندگان روزنامه‌ها نوعاً مردمي با سواد و اهل درد بودند به آنچه مي‌گفتند و مي‌نوشتند، ايمان داشتند دردها را بيان مي‌كردند و راه درمان را نشان مي‌دادند و مانند بعضي از مطبوعات دوره‌هاي بعد لاف زن و گزافه گو و نوكرخان و در اختيار حكام وقت نبوده‌اند . . . صفحات روزنامه‌هاي اين دوران صحنه برخورد آراي افراد و منعكس كننده انديشه‌هاي سالم وجهت يابي‌هاي صميمانه براي تعيين سرنوشت مملكت و اعتلاي جامعه ايراني بود.

در زمان ناصرالدينشاه قاجار كه فردي مستبد، ظالم، عياش، نخبه كش،بود درباريان سعي داشتند در جهت ايجاد پشتوانه تبليغاتي و فراهم آوردن خواننده كافي براي روزنامه‌هاي دولتي، گروه هايي مانند اعيان، حكام، اشراف، فئودالها و امراي دربار و دولت موظف به خريد روزنامه شوند.

ابتدا انتظار مي‌رفت با انتشار چند نوع روزنامه، شمارخوانندگان فزوني يابد اما اين پيش بيني چندان به وقوع نپيوست به طوري كه شاه به موجب دستخطي كه خطاب به مستوفي الممالك و زير ماليه وقت صادر مي‌كند،دولتيان را به خريد تعداد معيني از روزنامه‌هاي دولتي ملزم مي‌سازد . . .

در سال 1284 ه . ق در تهران 270 نفر، آذربايجان166 نفر، كاشان 12 نفر، كرمان 20 نفر، همدان 12 نفر، قم و نطنز 7 نفر، اصفهان 30 نفر و در يزد 20 نفر و . . . موظف به خريد روزنامه دولتي بوده‌اند . . .

اجبار مقامات دولتي در خريد اين روزنامه دو اصطلاح را در دنياي مطبوعات ما وارد كرد يكي «روزنامه»و ديگري «روزي نامه» كه تا عصر حاضر نيز مصطلح است و در موارد گوناكون به كار گرفته مي‌شود.

هدف اصلي حكومت، استفاده شايان از يگانه وسيله ارتباط جمعي انحصاري بود زيرا با توجه به موج نارضايتي مردم و براي مقابله با جنبش در حال شكل گيري روشنگرانه و روشنفكري، دستگاه حاكم در نظر داشت سياستها و فعاليت‌هاي خود را به گونه‌اي توجيه كند و در جهت حفظ منافع خويش تبليغات گسترده‌اي را شكل دهد. در دوران ناصري كه تمركز قدرت و سركوب كوچكترين صداي آزادي خواهي مردمي، زير بناي اصلي اقدامات دولت را تشكيل مي‌داد انتشار وسيع روزنامه‌هاي ناشر افكار حكومت، مي‌توانست نه تنها موضوع تمركز و هماهنگ تشكيلات رژيم را تقويت كند، بلكه وسيله مناسبي براي تبليغ و توجيه اقدامات حكام و دربار و دولت مركزي به شمار آيد.

در سال 1325ه. ق روزنامه «سفينه نجات» در شهر يزد تاسيس گرديد و در سال 1325 قمري منتشر شد شماره اول روزنامه تا شماره دهم روزنامه با چاپ ژلاتين و از آن پس با خط نسخ و چاپ سنگي منتشر گرديده است شماره دهم سال دوم سفينه نجات در چهار صفحه به قطع وزيري با چاپ سنگي در چاپخانه (سفينه) طبع و در تاريخ 22 ذيحجه 1328 قمري انتشار يافته است. اين شماره پس از چهارده ماه تعطيل و علت توقيف طولاني روزنامه را در سر مقاله همين شماره اين طور نوشته است:

« بدواًً علت توقيف و سكون سفينه را مي‌نگاريم. علت تاخير: دو امر ما را بدون حكمي مجبور به توقيف كرد اول عدم آزادي و شدت استبداد كه قلم ما را اجازه نگارش هيچ واقعه و حادثه به طريق صواب نمي‌داد. دوم تملق گويي و معكوس نويسي همكاران محترم كه البته قارئين اوراق آنها را ديده‌اند تا حدي كشيد كه اواخر خودشان هم خجالت كشيدند. ما نيز چون نمي‌توانستيم با آنها همراهي كنيم و ناچار به ضديت بوديم با آنكه خود را حق گو و طرفدار حريت مي‌دانستيم مغلوب دست استبداد بلكه يقين بطرد و نفي كرده نجات را در سكوت و سلامتي را در انزوا و عزت را در عزلت ديده؛ دم در كشيده زير خرقه خزيديم.

در حقيقت در سال اول و دوم قيمت اشتراك در روزنامه نوشته نشده ولي در سال سوم وجه اشتراك به عنوان(اعانه ساليانه) بدين قسم معين گرديده است يزد، ده ريال. داخله، 13 قران .خارجه، 14 قران . اعلانات سطري يك قران .اعلانات راجع به ترويج صنايع مجاني است . محل اداره سفينه: يزد. قُرب مصلي صفدر خان در بند خلف اميرچقماق.

مندرجات روزنامه سفينه نجات مانند ساير جرايد محلي آغاز مشروطيت عبارت از يك سرمقاله و مقالات متظلمين و اخبار راجع به مجلس شورا و اخبار محلي است.

سر مقاله شماره 28 سال سوم كه به تاريخ 14 رمضان المبارك 1329 و آخرين شماره نمونه سفينه نجات است تحت عنوان(آزادي مطبوعات) نوشته شده و بدين قسم شروع مي‌گردد: « . . . انسان آزاد علت العلل تمدن و مايه ايجاد آبادي است. هر انساني كه آزادي حقيقي و حريت خدا داد خود را شك نمايد انسانيت خود را ترديد كرده . . .)»

در پايان اين شماره تعطيل روزنامه را با اين عبارت به خوانندگان و مشتركين اطلاع داده است: از آنجا كه راست گفتن را نسبت به بعضي از محترمين جسارت و دروغ را منافي مقام و مسلك خود مي‌دانيم از اين نمره عجالتاً دوستان را وداع و طبع سفينه را به زماني يسر ان شاءالله حواله مي‌دهيم.

بنابراين مهمترين توقيف مطبوعاتي در يزد نيز در اين زمان انجام گرفت. روزنامه «سفينه نجات» به مديريت «مخبر صادق» يا «محمد صادق» كه از سال 1325 ه. ق در يزد منتشر مي‌شد با انتشار شماره 28 از سال سوم مورد خشم قرار گرفت و توقيف شد.»

توضيح: اين مقاله با مراجعه به كتابهاي

- تاريخ سانسور در مطبوعات ايران جلد اول و دوم»

- تاريخ تحليل مطبوعات ايران تاليف استاد محيط طباطبايي

- تاريخ جرايد و مجلات ايران جلد 3 و 4 و نقل از مطالب آنها تنظيم گرديده است.